Jest to terapia oparta o stosowanie estrogenów lub estrogenów i gestagenów, której głównym celem jest przeciwdziałanie tzw. objawom wypadowym, które pojawiają się u kobiety w okresie okołomenopauzalnym i wynikają z postępującego niedoboru hormonalnego. Długoletnie stosowanie HTZ można traktować jako jeden z podstawowych elementów profilaktyki osteoporozy.

HTZ może przyjmować każda kobieta, która ma wskazania do takiej terapii. Włączenie terapii jest bezpieczne, kiedy nie stwierdza się u kobiety przeciwwskazań do stosowania hormonów. O rozpoczęciu leczenia decyduje lekarz i pacjentka po zebraniu wywiadu rodzinnego, badaniu ogólnym i ginekologicznym oraz wykonaniu badań dodatkowych takich jak wymaz cytologiczny, usg miednicy mniejszej czy diagnostyka zmian w piersiach.

Stosowanie HTZ, nawet przez wiele lat, pozostaje bez wpływu na masę ciała. Obawa utycia w trakcie stosowania leków hormonalnych bierze się z faktu, że u części pacjentek stosujących HTZ dochodzi do przejściowego zatrzymania wody w organizmie, które ustępuje samoistnie.

DÅ‚ugoletnie stosowanie HTZ w niewielkim stopniu podnosi ryzyko wystÄ…pienia raka sutka. Kobiety stosujÄ…ce HTZ cechuje lepsze rokowanie w sytuacji wykrycia nowotworu piersi m.in. z powodu wczesnego postawienia diagnozy w ramach regularnie odbywanych kontroli i badania piersi, jak również okresowego wykonywania badaÅ„ ultrasonograficznych i mammograficznych.

Wraz z udoskonaleniem sposobu podania, rodzaju i dawki leku HTZ odsetek dziaÅ‚aÅ„ ubocznych terapii znaczÄ…co zmalaÅ‚. Do najczęściej zgÅ‚aszanych dolegliwoÅ›ci, które pojawiajÄ… siÄ™ szczególnie w pierwszych miesiÄ…cach stosowania HTZ i przeważnie samoistnie ustÄ™pujÄ…, należą: mdÅ‚oÅ›ci, napiÄ™cie odczuwane w podbrzuszu i piersiach, lekkie zawroty gÅ‚owy, plamienia z pochwy. ZaletÄ… niskodawkowej terapii hormonalnej jest maksymalna redukcja jej dziaÅ‚aÅ„ ubocznych, które wystÄ™pujÄ… rzadko i ustÄ™pujÄ… w wiÄ™kszoÅ›ci samoistnie, bez jednoczesnego wpÅ‚ywu na obniżenie skutecznoÅ›ci terapii w porównaniu do HTZ opartej o wyższe dawki hormonów.

Kobiety w okresie po menopauzie cechuje wzrost ryzyka rozwoju osteoporozy, czyli stopniowego odwapnienia i spadku gęstości kości. Powoduje to wzrost ryzyka złamań, który dotyczy około 15% kobiet w 50 roku życia i około 30% kobiet w 85 roku życia nie stosujących HTZ. Regularne korzystanie z HTZ przez 5 lat po menopauzie znacząco obniża ryzyko złamań, przeciwdziałając rozwojowi osteoporozy.

Suchość pochwy, pieczenie pochwy i sromu, bolesne współżycie, zwiÄ™kszona czÄ™stość stanów zapalnych wynikajÄ… ze zmian hormonalnych charakterystycznych dla menopauzy. Spadek poziomu estrogenów krążących we krwi staje siÄ™ m.in. przyczynÄ… stopniowego zaniku (atrofii) bÅ‚ony Å›luzowej wyÅ›cieÅ‚ajÄ…cej pochwÄ™. HTZ w stosunkowo krótkim czasie przywraca prawidÅ‚owe funkcjonowanie bÅ‚ony Å›luzowej pochwy, jak również wpÅ‚ywa na utrzymanie równowagi w biotopie pochwy, przyczyniajÄ…c siÄ™ do stworzenia warunków odpowiednich dla kolonizacji pochwy paÅ‚eczkami kwasu mlekowego. W efekcie ustÄ™pujÄ… wymienione na wstÄ™pie dolegliwoÅ›ci, polepsza siÄ™ jakość życia, jak również obniża ryzyko wystÄ…pienia nietrzymania moczu czy obniżenia Å›cian pochwy, wypadania macicy. Bardzo skutecznÄ… drogÄ… podania dla eliminacji omówionych dolegliwoÅ›ci jest dopochwowe stosowanie globulek lub kremów zawierajÄ…cych estrogeny.

Podstawowymi zaletami niskodawkowej HTZ sÄ…:
- skuteczna eliminacja objawów wypadowych
- niski odsetek działań ubocznych w tym plamienia
- pozytywny wpływ na gęstość kości, gospodarkę lipidową, stan nabłonka pochwy
- bezpieczeÅ„stwo w kontekÅ›cie ryzyka rozrostów bÅ‚ony Å›luzowej trzonu macicy
- niski odsetek rezygnacji kobiet stosujÄ…cych niskodawkowÄ… HTZ

Leki hormonalne stanowiÄ…ce HTZ podaje siÄ™ w postaci: tabletek, globulek, kremów, plastrów, implantów domacicznych lub podskórnych, iniekcji, aerozoli. Do najczÄ™stszych dróg podania HTZ należą: doustnie, dopochwowo, przezskórnie.

Menopauzę cechuje przede wszystkim obniżenie jakości życia, które dotyczy około 25% kobiet i utrzymuje się nie krócej niż przez 5 lat. Do dominujących objawów należą: zaburzenia snu, pamięci, depresja, spadek energii życiowej i libido, uczucie zmęczenia, kołatanie serca, nocne uderzenia gorąca, objawy zaniku błony śluzowej pochwy i układu moczowego, ból przy współżyciu, uczucie suchej pochwy, nietrzymanie moczu, stany zapalne w układzie moczowo-płciowym.

Długość stosowania HTZ zależy od kilku czynników. Do najważniejszych należy skuteczność i bezpieczeństwo leczenia. Prowadzenie HTZ polega na okresowej, regularnej kontroli, podczas której lekarz analizuje wraz z pacjentką proporcje zysków i korzyści, jakie niesie ze sobą stosowanie leków hormonalnych z potencjalnymi zagrożeniami, które mogą uniemożliwić dalsze prowadzenie leczenia. Aktualnie przyjmuje się, że HTZ powinno stosować się przez minimum 5 lat, aby maksymalnie wykorzystać protekcyjny wpływ hormonów na gęstość kości i gospodarkę lipidową. Wymienione powyżej dolegliwości związane z menopauzą takie jak: nocne uderzenia gorąca czy suchość pochwy znikają stosunkowo szybko po wdrożeniu leków hormonalnych, ale również stosunkowo szybko mogą pojawić się po ich odstawieniu.

Standardem zalecanym przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne jest regularna kontrola ginekologiczna, nie rzadziej niż raz do roku. Podczas tej kontroli należy zwrócić szczególną uwagę na badanie palpacyjne i ultrasonograficzne piersi, rozważyć wykonanie mammografii, pobrać wymaz cytologiczny oraz przeprowadzić rutynowe badanie ginekologiczne z oceną narządów miednicy mniejszej oraz ewentualną diagnostyką ultrasonograficzną.

Wyboru drogi podania HTZ dokonuje lekarz w porozumieniu z pacjentką, po dokładnej analizie zysków i korzyści płynących z HTZ i potencjalnych zagrożeń. W wyborze dopochwowej drogi podania leku może zadecydować wola pacjentki, która obawia się innego mechanizmu przyjmowania, a zarazem skarży się na dominujące objawy ze strony suchej pochwy. Wybór drogi miejscowej może również nastąpić w toku eliminacji innych sposobów zażywania leków np. w wyniku alergii, podrażnień skórnych lub objawów dyspeptycznych ze strony układu pokarmowego. Jak już wspomniano, decyzja jest wypadkową opinii pacjentki i lekarza, a myślą przewodnią wyboru drogi podania leku jest osiągniecie maksymalnych korzyści przy zachowaniu bezpieczeństwa.

Aby utrzymać prawidłową masę ciała po menopauzie, należy stosować dietę niskotłuszczową i niskosodową, bogatą w błonnik i wapń, wskazane są takie produkty jak ryby, chudy twaróg, świeże owoce i warzywa. Zredukować natomiast należy spożycie soli, tłuszczu i węglowodanów. Konieczne jest zmniejszenie spożycia kofeiny i alkoholu. Wskazana jest także wszelka aktywność fizyczna. Pozwala ona nie tylko na utrzymanie prawidłowej masy ciała, ale również wzmacnia kości i poprawia wydolność układu krążenia.

W wyniku zmian fizjologicznych skóra traci elastyczność, staje siÄ™ sucha i wiotka. Wskazane jest stosowanie kremów pielÄ™gnacyjnych oraz kremów z filtrami przeciwsÅ‚onecznymi zapobiegajÄ…cych przesuszeniu i pogÅ‚Ä™bianiu siÄ™ zmarszczek (www.declare.pl). Szczególnie negatywnie na stan skóry dziaÅ‚a palenie papierosów. Niedobór estrogenów wpÅ‚ywa także na wÅ‚osy, które stajÄ… siÄ™ cieÅ„sze i matowe. JednoczeÅ›nie zdarzajÄ… siÄ™ przypadki pojawienia siÄ™ owÅ‚osienia na twarzy. Należy skonsultować siÄ™ z lekarzem, dermatologiem lub kosmetyczkÄ…, w jaki sposób pozbyć siÄ™ zbÄ™dnego owÅ‚osienia.

Częstość rutynowych badań mammograficznych dla kobiet stosujących HTZ powinna standardowo zakładać wykonanie badania raz na dwa lata. Takie postępowanie należy uznać za wystarczające, jeśli pacjentka stosująca HTZ regularnie, raz do roku odbywa wizytę ginekologiczną połączoną z badaniem palpacyjnym piersi i badaniem ultrasonograficznym. Należy zaznaczyć, że według aktualnie obowiązującej wiedzy osoby dziedzicznie obciążone rakiem sutka mogą stosować HTZ. Często termin kolejnych wizyt określa lekarz analizujący mammogramy u danej pacjentki.

„Uderzenia gorąca" są jednym z elementów tzw. zespołu klimakterycznego związanego z przekwitaniem. „Uderzenia gorąca", a szczególnie nocne pocenie się, są charakterystycznymi objawami naczynioruchowymi. „Uderzenia gorąca" wyprzedzają zwykle pojawienie się ostatniej regularnej miesiączki o 6-12 miesięcy. Pojawienie się tych dolegliwości i ich długie trwanie towarzyszy zwykle przekwitaniu u osób poddanych wyczerpującej pracy połączonej ze stresem, przebywaniem w wilgotnych zamkniętych pomieszczeniach, palących papierosy. Dolegliwości te nieleczone, ustępują po 2-3 latach od menopauzy. Patomechanizm powstawania tych dolegliwości wynika ze zmian w stężeniu neuroprzekaźników, takich jak: adrenalina, dopomina, serotonina, opioidy czy prostaglandyny. Pojawianie się „uderzeń gorąca" jest odpowiedzialne za degradację połączeń nerwowych. Leczenie „uderzeń gorąca" jest skuteczne i polega na stosowaniu HTZ. Efekt zwykle pojawia się szybko, ale nie zawsze jest w pełni satysfakcjonujący. Często potrzebna jest zmiana dawki albo drogi podania, tak aby uzyskać optymalną ulgę w dolegliwościach.

Jak już wspomniano powyżej, analizując ryzyko wystąpienia dolegliwości określanych mianem „uderzeń gorąca", również inne elementy tzw. zespołu klimakterycznego pojawiają się wcześniej i częściej u osób stosujących używki, w tym palących nałogowo papierosy.

Udokumentowano, że stosowanie HTZ obniża ryzyko wzglÄ™dne rozwoju choroby Alzheimera do 0,69. Podobna zależność wystÄ™puje miÄ™dzy stosowaniem HTZ a ryzykiem rozwoju schizofrenii czy choroby Parkinsona. Estrogeny stosowane w ramach HTZ oddziaÅ‚ujÄ… na neurony cholinergiczne podstawowego przodomózgowia poÅ‚Ä…czonego m. in. z korÄ… mózgowÄ….